تشنج چیست؟ علت، علائم و روش‌های درمان

نوعی اختلال است که به صورت ناگهانی و غیر ارادی در فعالیت الکتریکی مغز انسان رخ می دهد و تغییراتی را در رفتار، حرکت های بدن و میزان هوشیاری فرد ایجاد می کند.

مغز انسان دارای نورون ها و سلول های عصبی زیادی است که با وجود پالس های الکتریکی با همدیگر ارتباط برقرار می کنند.

زمانی که فعالیت الکتریکی در مغز به صورت غیر طبیعی افزایش پیدا کند، تشنج رخ می دهد و سطح هوشیاری فرد را تغییر می دهد.

زمانی که فردی دچار تشنج به صورت مکرر شود، می گویند که به صرع مبتلا گردیده ولی نمی‌توان هر کسی که تشنج دارد را مبتلا به صرع دانست.

به زبان خیلی ساده می توان تشنج را گرفتگی و اسپاسم در عضلات بدن دانست که می تواند کل بدن یا قسمتی از آن را درگیر کند و میزان آن بستگی به نوع و علت تشنج دارد.

انواع تشنج

تشنج‌ها بر اساس محل فعالیت غیرطبیعی نورون‌ها در مغز به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

تشنج‌های کانونی

تشنج‌های کانونی ناشی از فعالیت الکتریکی در یک ناحیه از مغز هستند.

این نوع تشنج می‌تواند با یا بدون از دست دادن هوشیاری رخ دهد.

بر این اساس، تشنج‌های کانونی با اختلال هوشیاری و تشنج‌های کانونی بدون اختلال هوشیاری دو دسته جداگانه در نظر گرفته می‌شوند.

علائم تشنج‌های کانونی ممکن است با سایر بیماری‌های مغز یا سیستم عصبی مانند میگرن، نارکولپسی و بیماری‌های روانی اشتباه گرفته شود.

تشنج‌های کانونی با اختلال هوشیاری

این تشنج‌ها شامل تغییرات یا از دست دادن هوشیاری یا علائمی هستند که باعث می‌شوند احساس کنید خواب هستید.

افرادی که این نوع تشنج را دارند ممکن است بیدار به نظر برسند اما به فضا خیره می‌شوند و به محیط اطراف خود پاسخ نمی‌دهند.

آنها ممکن است حرکات تکراری مانند مالیدن دست‌ها، حرکات دهان، تکرار کلمات خاص یا راه رفتن در یک مسیر دایره‌ای انجام دهند.

ممکن است تشنج را به خاطر نیاورند یا حتی ندانند که آیا تشنج بوده است یا خیر.

تشنج‌های کانونی بدون اختلال هوشیاری

این تشنج‌ها ممکن است احساسات را تغییر دهند. در طول این نوع تشنج، افراد ممکن است ناگهان احساس عصبانیت، شادی یا غم کنند.

برخی افراد حالت تهوع یا احساسات غیرمعمولی دارند که توصیف آنها دشوار است.

این تشنج‌ها ممکن است باعث مشکل در صحبت کردن و حرکات غیرارادی بخشی از بدن مانند دست یا پا شوند.

ممکن است باعث علائم حسی ناگهانی مانند سوزن سوزن شدن، سرگیجه و دیدن نورهای چشمک زن شوند.

تشنج‌های عمومی

تشنج‌هایی که به نظر می‌رسد از لحظه شروع، تمام نواحی مغز را درگیر می‌کنند، تشنج عمومی نامیده می‌شوند. انواع مختلف تشنج‌های عمومی عبارتند از:

تشنج‌های تونیک-کلونیک

تشنج‌های تونیک-کلونیک یکی از رایج‌ترین انواع تشنج هستند که در همه سنین، از جمله کودکان و بزرگسالان رخ می‌دهند.

این تشنج‌ها معمولاً با از دست دادن هوشیاری، سفت شدن و لرزش بدن همراه هستند.

مراحل تشنج تونیک-کلونیک عبارتند از:

• مرحله تونیک: در این مرحله، تمام عضلات بدن سفت می‌شوند. این مرحله معمولاً 10 تا 30 ثانیه طول می‌کشد.
• مرحله کلونیک: در این مرحله، بدن شروع به لرزیدن می‌کند. این مرحله معمولاً 30 تا 60 ثانیه طول می‌کشد، اما گاهی اوقات بیشتر طول می‌کشد.
• مرحله پس از تشنج: در این مرحله، فرد هوشیاری خود را به دست می‌آورد و به حالت قبل از تشنج برمی‌گردد. این مرحله معمولاً 30 دقیقه طول می‌کشد. گیجی و درد عضلانی در این مرحله شایع است.

تشنج‌های غایب

تشنج‌های غایب نوعی تشنج عمومی هستند که بیشتر در کودکان شایع هستند.

آنها معمولاً بین 4 تا 12 سالگی شروع می‌شوند و اغلب با خیره شدن به دوردست، پلک زدن مکرر، شکلک درآوردن یا حرکات تیک مانند صورت همراه هستند.

تشنج‌های غایب معمولاً کوتاه هستند و فقط چند ثانیه یا تا چند دقیقه طول می‌کشند.

در این مدت، فرد هوشیاری خود را از دست می‌دهد و نسبت به محیط اطراف خود بی‌توجه می‌شود.

پس از پایان تشنج، فرد به سرعت به حالت عادی برمی‌گردد و معمولاً احساس خستگی یا ضعف نمی‌کند.

علائم تشنج چیست؟

تشنج به صورت خفیف و شدید رخ می دهد، تشنج های خفیف به نوعی با خیره شدن همراه هستند اما زمانی که فردی دچار تشنج های شدید شود با علائم زیر روبرو می گردد:

• کم شدن میزان هوشیاری شخص یا عدم هوشیاری در وی
• خیره شدن فرد
• وجود گیجی موقت
• نداشتن کنترل روی حرکات
• فقط دیده شدن سفیدی چشم ها (سفید شدن چشم ها)
• آبی شدن رنگ چهره یا قرمز شدن آن
• وجود تغییراتی در تنفس فرد
• پاسخ ندادن به حرکت های بیرونی
• وجود حرکات جهشی در سر، بدن، پا های فرد و بازو ها
• قفل شدن کل بدن فرد، پا ها و بازو های وی

داشتن تشنج عصبی نیز یا علائم زیر همراه است:

• داشتن حس گیجی
• نداشتن هوشیاری
• خیرگی به نقطه ای
• وجود تغییراتی در حس و میزان شناخت فرد

علت تشنج

تشنج دارای علت های بسیاری است که از جمله متداول ترین آنها می توان موارد زیر را بیان نمود:

ابتلا به بیماری صرع

از علت های شایع ابتلا به تشنج می توان به بیماری صرع اشاره کرد.

زمانی که اسم بیماری صرع آورده می شود، ذهن ها به سمت تشنج می رود.

صرع نوعی بیماری عصبی مزمن است که به دلیل وجود اختلال الکتریکی نورون ها رخ می دهد.

بیماری صرع دارای انواع مختلف می باشد که از بین آنها نوع تونیک–کلونیک با تشنج همراه است.

ابتلا به اختلال حرکتی _حمله ای

اختلال حرکتی _حمله ای جزو بیماری های نادری است که ژنتیکی و ارثی می باشد.

هر چه سن بالاتر می رود علائم این اختلال کاهش یافته و میزان تشنج ها نیز در فرد مبتلا کمتر می شود.

تشنج در این بیماری هنگامی رخ می دهد که فرد حرکتی ناگهانی داشته باشد مثل پریدن یا از جا بلند شدن، که به صورتی کوتاه یا طولانی است و با مصرف دارو می توان آن را کنترل نمود.

تب کردن

تشنج های ناشی از تب کردن در کودکان ۶ ماهه الی ۵ سال رخ داده و علت آن بروز تب های شدید و بسیار بالا است‌.

تشنج هایی که به این علت در فرد رخ می دهد حدود ۵ دقیقه به طول می انجامد.

در بیشتر اوقات این تشنج تاثیری منفی روی مغز نمی گذارد ولی باید آن را جدی گرفت.

در صورت داشتن علائم تب، با کنترل کردن آنها می توان از تشنج کردن هم پیشگیری کرد.

مبتلا بودن به تومور

داشتن هر زائده یا توموری در مغز می توان موجب بروز تشنج شود.

زمانی که فرد بزرگسالی بدون دلیل دچار تشنج می شود، پزشکان در مرحله اول وجود تومور مغزی را در وی بررسی می کنند.

زیرا در صورت وجود، تشنج نشانه وخامت اوضاع در شخص بیمار است و با رشد زیاد از حد تومور و خونریزی کردن تشنج در فرد اتفاق می افتد.

وجود عفونت در سیستم اعصاب فرد

از علت های تشنج در افراد می توان به عفونت سیستم عصب مرکزی اشاره کرد.

ابتلا به هر عفونت ناشی از باکتری و ویروس، می تواند به صورت مستقیم سیستم اعصاب مرکزی فرد را درگیر نماید و باعث تشنج در وی شود.

زیرا عوامل خارجی عملکرد مغز را با اختلال روبرو کرده و ایجاد مشکل در نورون ها با تشنج همراه می شود.

از دیگر دلایل ابتلا به تشنج می توان موارد زیر را بیان نمود:

• ابتلا به سکته مغزی
• میگرن داشتن
• مسمومیت ناشی از مصرف الکل و بودن در دوره ترک آن
• استفاده از مواد مخدر و بودن در دوره ترک مواد مخدر
• استفاده از برخی دارو ها

راه های تشخیص تشنج

برای اینکه بتوان تشنج و نوع آن را تشخیص داد باید به متخصص مغز و اعصاب حاذق و ماهری همچون دکتر آرزو جعفریان مراجعه کرد.

پزشک مورد نظر تمام علائم بیمار را بررسی کرده و وی را مورد ارزیابی فیزیکی قرار می دهد و توانایی های حرکتی و ذهنی وی را بررسی می کند.

بعد از معاینه، پزشک متخصص برای تشخیص قطعی از آزمایشات زیر استفاده می کند:

انجام آزمایش خون

آزمایش خون را برای بررسی میزان قند بدن، مقدار الکترولیت های خون، بیماری ژنتیکی و علائم وجود عفونت در بدن تجویز می کنند‌.

انجام پونکسیون کمری

در این روش چنان چه علت تشنج عفونت مغزی باشد، نمونه ای از مایع نخاعی را از قسمت کمر خارج کرده و مورد آزمایش قرار می دهند.

نوار مغزی (EEG) یا الکتروانسفالوگرام

از طریق اتصال کردن الکترود هایی به سر، موجب ثبت فعالیت الکتریکی مغز شده و با توجه به الگوی بدست آمده ممکن است دوباره تشنج رخ دهد.

استفاده از سی تی اسکن

در سی تی اسکن با استفاده از اشعه ایکس از مغز تصاویری حاصل شده و وجود تومور، خونریزی و کیست مشخص می گردد که در تشخیص علت تشنج کمک کننده است.

انجام ام آر آی

با استفاده از ام آر آی دیفیوژن می توان تغییراتی که در ساختار مغز وجود دارد را مشخص کرد.

انجام پت اسکن

با استفاده از مواد رادیو اکتیو و تزریق آن به رگ و انجام تصویربرداری، منطقه های فعال مغز و تغییرات موجود شناسایی میشود.

انجام اسکن اسپکت

در این روش هم از تزریق مواد رادیواکتیو استفاده می‌ شود اما تصاویر حاصل شده سه بعدی بوده و به صورت دقیق خونرسانی به مغز و تغییراتی مغزی به دلیل تشنج‌ را نشان می دهد.

درمان تشنج در بم

برای درمان کردن تشنج ابتدا باید علت آن مشخص شده و سپس پزشکان از راهکار های زیر جهت درمان استفاده می کنند:

استفاده از دارو

استفاده از دارو های ضد تشنج جزو درمان های رایج تشنج است که باعث توقف تشنج در شخص بیمار می شود.

داروهای مختلفی برای این منظور وجود دارند که با مصرف یک یا دو دارو می توان مانع از بروز این عارضه در شخص شد.

دارو های تجویزی بستگی به علت تشنج داشته و دارای عوارض کمی برای فرد مصرف کننده هستند که با توجه به سن بیمار، وضعیت سلامت بدنی و میزان دفعات تشنج بیمار تجویز می گردد.

انجام جراحی

زمانی که استفاده از داروی تشنج برای فرد بیمار موثر نباشد و تشنج را در وی کنترل نکند، باید با استفاده از تکنیک جراحی آن را کنترل نمود. انواع جراحی های به کار گرفته شده برای تشنج عبارتند از:

جراحی لوبکتومی

در این جراحی آن قسمت از مغز که باعث شروع تشنج می شود را خارج می کنند.

جراحی ابلیشن‌ حرارتی

این جراحی را به لیزر درمانی حرارتی هم می شناسند و نوعی عمل کم تهاجمي است که از طریق انرژی متمرکز لیزر و تمرکز کردن آن روی نقطه شروع تشنج در مغز، انجام می شود و سلول های مغزی که باعث تشنج می‌شوند را از بین می برد.

جراحی کورپوس کالوزوتومی

از طریق این جراحی ارتباطی که بین نورون‌ های نیمکره چپ و راست مغز وجود دارد قطع گردیده و در تشنج هایی که از نمیکره‌ ای شروع شده و به نیمکره دیگر می رود به کار گرفته می شود.

جراحی قطع زیر پیال چندگانه

از طریق این جراحی با ایجاد چند برش در بخش های مختلف مغز از تشنج جلوگیری می کنند و زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که امکان برداشتن قسمت شروع کننده تشنج وجود ندارد.

جراحی نیمفروتومی

از طریق این جراحی قسمتی از مغز را از دیگر قسمت های مغز و بدن جدا کرده و در افرادی که بروز تشنج موجب درگیر نیمی از مغز آنها می شود به کار گرفته می شود.

استفاده از تحریک الکتریکی

زمانی که امکان جدا کردن و قطع ارتباط ناحیه شروع تشنج از مغز وجود نداشته باشد، از دستگاه تحریک الکتریکی استفاده می شود.

استفاده از این دستگاه در کنار دارو می تواند تا حدودی موجب کنترل تشنج در فرد شود.

روش‌های پیشگیری از تشنج

پیشگیری از تشنج بسیار مهم است، به خصوص برای افرادی که سابقه این مشکل را دارند یا در معرض خطر هستند.

با رعایت چند نکته ساده و تغییر در سبک زندگی، می‌توانید احتمال تشنج را کاهش داده و از عوارض آن جلوگیری کنید.

پیشگیری نه تنها به معنای کنترل بیماری است، بلکه به بهبود کیفیت زندگی و کاهش نگرانی‌های روزمره نیز کمک می‌کند. در زیر مهم‌ترین روش‌های پیشگیری از تشنج آمده است:

• خواب کافی و منظم: کمبود خواب یکی از عوامل شایعی است که باعث تشنج می‌شود، بنابراین داشتن یک برنامه خواب منظم بسیار مهم است و می‌تواند در پیشگیری از تشنج مؤثر باشد.
• اجتناب از مصرف مواد مخدر و الکل: استفاده از محرک‌ها یا الکل می‌تواند فعالیت مغز را تحریک کرده و تشنج را تشدید کند.
• مدیریت استرس: استرس شدید و طولانی مدت می‌تواند احتمال تشنج را افزایش دهد، بنابراین تکنیک‌های آرامش و مدیریت استرس در پیشگیری از این بیماری مفید خواهد بود.
• اجتناب از محرک‌های شخصی: برخی از افراد ممکن است به چراغ‌های چشمک‌زن، صداهای بلند یا مواد خاصی حساس باشند. بنابراین، شناسایی و اجتناب از این محرک‌ها می‌تواند کمک کند.
• مراقب سلامت کلی خود باشید: کنترل بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون بالا و بیماری‌های خودایمنی می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از تشنج داشته باشد.

اگر کسی دچار تشنج شد چه باید کرد؟

اگر با کسی که دچار تشنج شده است مواجه شدید، این مراحل را دنبال کنید:

• آرام باشید و با اورژانس تماس بگیرید.
• برای جلوگیری از افتادن، آسیب دیدگی و آسان تر شدن تنفس، فرد را دراز کنید.
• اشیاء سخت و تیز را از ناحیه فرد دور کنید.
• یک بالش صاف زیر سر فرد قرار دهید.
• هرگونه کراوات، گردنبند یا هر چیز دیگری را که دور گردن فرد است شل کنید.
• اگر تشنج بیش از 5 دقیقه ادامه داشت، به پزشک مراجعه کنید.